dagboek 16 juli 2023

De onthulling van het monument voor de voormalige sjoel van Sneek was een groot succes. Een schitterend ontwerp dat een combinatie van leegte, warmte en wat-eens-was symboliseerde. De organisatie rondom de plechtigheid was subliem, de opkomst groot. Voeg daarbij de optimale weersgesteldheid en de conclusie is: het kon niet beter! Dat neemt natuurlijk niet weg dat de aanleiding een grote tragedie is. Niets meer over van wat eens een bloeiende Joodse Gemeente was. Ja, ik kreeg complimenten voor mijn toespraak (vanaf deze plaats ook lof voor de andere sprekers!) en mijn aanwezigheid heb ik zelf als nuttig ervaren. Maar: bijeenkomen om te herdenken wat uit ons midden werd weggerukt, ervaar ik emotioneel als pijnlijk. Ik kwam niet thuis met een voldaan gevoel, in tegendeel. Ik begon mezelf af te vragen of het geestelijk wel zo gezond is dat ik tijd besteed met herdenkingen en begon een excuus te zoeken om de dag na Sneek niet naar de Molukkenstraat in Amsterdam te gaan. Weer die oorlog, weer stilstaan bij onschuldige slachtoffers die vermoord moesten worden. Wat was er in de Molukkenstraat? Bj de jaarlijkse herdenking van het Apeldoornsche Bosch is ieder jaar, jaar in jaar uit, een niet-joodse accordeonist aanwezig die op zeer gevoelige wijze de muziek verzorgt. Hij doet dat zo goed dat ik menig keer zijn gegevens heb doorgegeven aan organisatoren van herdenkingen die op zoek waren naar passende muzikale begeleiding. En nu, geheel onverwachts, kreeg ik enige maanden geleden een verzoek van deze accordeonist om aanwezig te zijn bij de plaatsing van vier Stolpersteine die in Amsterdam in de Molukkenstraat voor zijn grootouders, zijn moeder en zijn oom zouden worden gelegd. Aan mij dan de vraag of ik een gebed wilde uitspreken en een daarbij behorende overpeinzing. En dus begreep ik dat als zijn grootouders vermoord waren in de oorlog vanwege hun Jood-zijn, onze niet-joodse muzikant Joods is. Uiteindelijk had ik besloten om toch maar wel te gaan en niet af te bellen met een of ander excuus, wetend dat ik er depressief van thuis zal komen. Voornaamste reden was niet omdat de accordeonist Joods is, maar dat als ik wel naar Sneek was gegaan, een grote bijeenkomst met veel publiciteit, en niet naar een kleine bijeenkomst, waar misschien nauwelijks iemand aanwezig zou zijn en er als het ware geen eer mee te behalen valt, dit enorm tegen mijn eigen principe zou indruisen. Waarom ga ik naar dit soort bijeenkomsten? Voor mezelf? Of om anderen, ongeacht of dat er honderd, tien of twee zijn, tot steun te zijn. En ook uit respect voor hen die herdacht worden. En dus belde ik niet af en bevond me donderdag jl. om 14:00 uur precies in de Molukkenstraat waar op de stoep (en deels op het fietspad) voor nummer 154 een grote meute stond te wachten op het begin van de plechtigheid. Mijn aanwezigheid werd enorm gewaardeerd. De moeder van mijn accordeonist heeft me na afloop van de plechtigheid het volgende doen toekomen:

Wat ontzettend fijn dat u erbij was, uw warme toespraak en het gebed dat u heeft uitgesproken voor de zielenrust van mijn vader, moeder en mijn broertje. Zelfs een foto heb ik niet van ze. De enige herinnering is dat mijn moeder met tranen in haar ogen mij via het balkon aan de buurvrouw gaf. Geweldig dat u speciaal hiervoor bent gekomen! U heeft de bijeenkomst afgemaakt!

En hoewel ik depressief thuiskwam, was ik dankbaar dat ik er geweest was en puur door mijn aanwezigheid tot steun mocht zijn. Jammer dan dat mijn nachtrust van donderdag op vrijdag erdoor op de klippen liep, want soms wordt al die misère me te veel. Het betreft trouwens niet alleen de jaren ’40-’45. Afgelopen dagen heb ik me ook beziggehouden met oorlogsgeweld elders in de wereld. Een aantal vluchtelingen heeft zich aangediend, vier in totaal en alle vier afkomstig, volgens hun zeggen, uit Arabische landen. Ik zeg dus expliciet ‘volgens hun zeggen’; want niets is bewezen. Niet hun land van herkomst en niet hun Jood-zijn.

Vluchteling A wilde ik thuis bezoeken meer dan tweeëneenhalf uur rijden. Ik wilde de plek zien waar hij woont. Soms spreekt een boekenkast boekdelen. Voor nummer B moet ik naar een AZC en C en D komen bij mij thuis. Uiteraard hebben ze allen een dramatisch verhaal en ben ik mezelf er volledig van bewust dat documenten zullen ontbreken, gelijk ook na de holocaust vele kinderen en baby’s moederziel alleen hadden overleefd zonder enig bewijs van jood-zijn en toch aantoonbaar Joods waren. Het gaat om het verhaal, wat hebben ze meegemaakt, getuigenissen. Aan mij is het om heel goed te luisteren. Spreken ze zichzelf tegen, zijn er aanwijzingen die als bewijs kunnen worden opgevoerd. Werken ze mee of proberen ze vragen te ontwijken en beginnen de aanval tegen mij omdat ze me vergelijken met de KGB.  Alle vier de gevallen, zonder onderlinge verbintenis, zijn nog lopende en vereisen allen een andere aanpak en benadering. Een case uit het verleden: een volledig normaal ogende intelligente vrouw die door een Joodse Gemeente als Joods werd beschouwd, maar de feitelijke aanvraag tot lidmaatschap werd steeds weer door haar uitgesteld. Maar nu moest haar zoon een rabbinale verklaring hebben om naar Israël te kunnen emigreren en dus word ik van mijn rabbinale stal gehaald. En dus een gesprek en aan mij de taak om heel goed te luisteren. Ik vond een belangrijk aanknopingspunt, haar geboorteplaats in Marokko. Mijn moeder kwam uit Steenwijk. Het was nagenoeg onmogelijk dat een Joods gezin voor de oorlog in Steenwijk zou hebben gewoond, zegt een deel te zijn geweest van de Joodse gemeente Steenwijk en mijn moeder zou nog nooit van haar hebben gehoord. Ik dus aan de opsporingsslag naar het Marokkaanse dorpje via collega’s van Marokkaanse afkomt. En ja hoor, raak! Een geboren en getogen en gevluchte dorpeling gevonden in Marseille. Resultaat: die vrouw en eventuele voorouders zijn daar totaal onbekend. Nadat ik haar hiermee heb geconfronteerd werd ze kwaad en verdween ze van het Joodse toneel en heeft haar zoon besloten om toch naar niet naar Israël te gaan.  Jewish Agency, met wie ik nauw samenwerk, houdt het in de gaten, want wellicht gaat er een poging worden genomen vanuit een ander land om via de Wet op de Terugkeer  Israël binnen te komen.  Het klonk hier dus aanvankelijk probleemloos, maar bleek uiteindelijk verre van koosjer.