dagboek 5 oktober 2025

Van nature, beste lezer van mijn dagboek, ben ik zeer geordend. Ik regel doorgaans alles op voorhand (nou ja, alles ook weer niet, maar wel veel), ga uit van worse case scenario (= doemdenken) en wil dus ook dat mijn dagboek op tijd bij u aankomt. En dus had ik al voor Jom Kippoer mijn dagboek van vandaag netjes voor driekwart klaarstaan. Dat dagboek bestond voor een groot deel uit de toespraak die ik in sjoel had zullen uitspreken voor het Slotgebed, Neïla. Maar gedurende de korte pauze in de Jom Kippoer-dienst vernam ik van een van de politie beveiligers over de aanslag op een synagoge in Manchester en dus had ik mijn toespraak aangepast, met als gevolg dat dit dagboek door mij gewist werd en ik nu weer een blanco document voor me heb.

Het zijn hectische tijden. Jom Kippoer, sjabbat en nu weer het Loofhuttenfeest, Soekot. En daar tussendoor die aanslag, een interview in Trouw over mijn 50-jarig ambtsjubileum, treinen die worden stilgelegd vanwege Gaza en een ziekelijke toename van antisemitisme. Meer dan ooit beleef ik de betekenis van de sjofar zoals ik die al een paar keer deze weken heb gebracht in mijn toespraken en ook in dit dagboek. Maimonides geeft aan dat de sjofar geen betekenis heeft en vervolgens legt diezelfde Maimonides uit dat de betekenis is ‘word wakker’. Met andere woorden: Accepteren: ja! Achteroverleunen en het laten gebeuren: neen! En dus blijven we strijden tegen het antizionisme dat ontaard is in antisemitisme en inmiddels via de polarisatie zich heeft ontwikkeld tot anarchie. En dus worden spoorwegen geblokkeerd, auto’s verbrand en politieagenten gesard, gejend en getreiterd. Welkom in ons vredige polderlandje!

Maar er zijn ook een heleboel mooie en bemoedigende lichtpunten. Nog nooit word ik zo regelmatig op straat door onbekenden met een warm en veelzeggend sjalom begroet. En, twee dagen voor 7 oktober, 7 oktober is een pijnlijke open wond, heeft het antisemitisme keihard uit de vergetelheid gerukt en een mondiaal podium gegeven, zeker ook in (nog steeds!) mijn Nederland. Maar ook heeft diezelfde 7 oktober de eenheid binnen de Joodse gelederen versterkt. Nog nooit heb ik zoveel contact gekregen met mede-Joden die ondergedoken zaten in de onzichtbaarheid van de assimilatie en bijna waren vergeten dat ze tot het uitverkoren volk behoren. Overigens noemen wij Joden onszelf bijna nooit ‘het uitverkoren volk’ en hoor ik regelmatig mede-joden sarcastisch zeggen: laat die anderen maar eens uitverkoren zijn, dan zijn wij van die eeuwige vervolgingen verlost!

Direct na afloop van Jom Kippoer ontving ik een whatsapp video waarop de steeg voor onze sjoel te zien is en luid en duidelijk het Awienoe Malkeenoe te horen is. Het gezang straalde eenheid en vertrouwen uit en riep de Eeuwige aan om ons, het Joodse volk, en de gehele mensheid in te schrijven en te verzegelen voor een goed jaar, een jaar van sjalom.

De vrijdag tussen Jom Kippoer en sjabbat was ik gevraagd om een toespraak te houden bij een Stolperstein ter nagedachtenis aan Philip Bekkers die onthuld werd aan de Keizersgracht 328 in mijn geboortestad, Amsterdam. Philip, vermoord in Dachau, was een toneelspeler. Hij speelde onder andere mee in Wiegelied, een toneelstuk van Laszlo Fodor waarvan de première op 11 juli 1942 plaatsvond. Tijdens de tweede voorstelling op 12 juli 1942 kwam de Zentralstelle für Jüdische Auswanderung de Schouwburg vorderen. De voorstelling mocht worden uitgespeeld, want cultuur was bij de nazi’s heilig. Het was de laatste voorstelling in de Schouwburg als plaats van cultuur. De schouwburg werd veranderd in het voorportaal naar de hel van de Endlösung. Het zou de huidige culturele instellingen en artiesten, die menen Israël te moeten boycotten, sieren om naar de Keizersgracht 328 te gaan en even en paar seconden stil te staan bij die Stolperstein uit eerbied voor hun collega Philip Bekkers en de tienduizenden andere Joodse artiesten…

De 7 oktober-herinneringsbijeenkomst vandaag, zondag, in de RAS-synagoge in Amsterdam was een bijzonder waardige en erg goed georganiseerde plechtigheid. Het was een coproductie van CJO en de Ambassade van Israël. Het woord dat de plechtigheid het best kan omschrijven en samenvatten is: indrukwekkend!

Wat minder indrukwekkend was dat het oorspronkelijke tijdstip van aanvang, 18:00 uur, om veiligheidsreden gewijzigd moest worden. En dus zat ik al om 8:30 uur in de auto omdat de plechtigheid verplaatst was naar de vroege zondagochtend. De veiligheidsdriehoek had hiertoe besloten omdat er later op de dag een pro-Palestina demonstratie zou zijn, later vastgelegd dan de herdenkingsbijeenkomst en dus ook later bij politie aangemeld. Maar desondanks moest de Joodse bijeenkomst wijken naar de vroege zondagse uren met als gevolg dat vele christelijke vrienden van Israël, die wel aan het eind van hun zondagsrust hadden willen komen, nu moesten kiezen tussen de kerk en de synagoge… Jammer, want de veiligheidsdriehoek had ook de pro-Palestina-club naar de ochtend kunnen verplaatsen. Ik ben ervan overtuigd dat voor geen van hun deelnemers dit problemen zou opleveren vanwege bezoek aan een kerk.